Hoe empathie uit onze samenleving verdwijnt
MIEKE
VAN STIGT 28
JULI 2015
Ik
moet toegeven dat ik de laatste tijd niet altijd even vrolijk ben,
maar als ik naar het nieuws kijk neemt mijn vertrouwen in de mensheid
zienderogen af. Zo bereikte me het nieuws dat ruim
veertig procent van
de artsen de behandeling wil kunnen weigeren aan patiënten met een
ongezonde leefstijl, zeker als die leefstijl bijdraagt aan de
aandoening waarvoor behandeling gevraagd wordt.
Zonder empathie is de zorg mank
Blijkbaar
zien, in navolging van politici, nu ook artsen de leefstijl als
volstrekt vrije keuze. In deze visie zijn niet alleen het leven en
het lichaam maakbaar, maar zijn de burger of de patiënt er ook
persoonlijk verantwoordelijk voor en dus schuldig aan als het niet
goed gaat.
Om
te beginnen is dit wetenschappelijk aanvechtbaar: keuzes worden
grotendeels onbewust gemaakt. Omgeving, marketing en persoonlijke
omstandigheden zoals stress spelen een zeer grote rol in het
keuzeproces. Keuzes worden altijd gemaakt in een context en de mate
waarin mensen deze kunnen beïnvloeden is maar heel beperkt. Daarbij
kan er weliswaar een statistisch verband zijn tussen leefstijl
en aandoening, maar op individueel niveau is dit niet altijd
bewijsbaar, laat staan dat er van een echte vrije keuze en dus schuld
sprake is. Statistische gegevens mogen nooit naar individueel niveau
worden vertaald. Maar los daarvan: een arts die zijn patiënt
veroordeelt, kan niet meer helpen en kijkt niet meer naar de mens
achter de ziekte.
Dobbernegers, labbekakken en lillende vleeshompen
Maar
hier blijft het niet bij. Helaas. Want wat te denken van de term
“dobbernegers” voor wanhopige vluchtelingen die omkomen op hun
tocht naar een toekomst? En Hans de Boer met zijn labbekakken, die,
niet gehinderd door enige kennis van cijfers en feiten, vond dat
mensen met een bijstandsuitkering maar asperges moesten gaan steken
in plaats van thuis zitten en geld vangen. Je zult maar wanhopig je
honderdste sollicitatiebrief hebben weggestuurd.
En
net toen ik dacht dat we alles gehad hadden, kwam Pro-Rail
voorman Eringa met
het verwijt dat zelfmoordplegers geen rekening houden met
vertragingen van zijn schema. Hoe komen mensen zo kil, zo wreed, zo
dom? Sinds wanneer is het treinenschema belangrijker dan het leed van
de achterblijvende familie, of van de machinisten, treinpersoneel en
inzittenden die zoiets gruwelijks meemaken?
Het
lijkt wel steeds vaker voor te komen dat we volstrekt gevoelloos
reageren op mensen die het moeilijk hebben. En dat geldt niet alleen
voor de Grieken, de vluchtelingen en mensen in conflictgebieden. Want
sinds wanneer is het oké om openlijk te spreken van de vreselijke
aanblik van wit
lillend vlees,
waar het iemand betreft die net als ieder ander van het zonnetje wil
genieten? En hoezo vindt 55% van de Nederlanders dat mensen met
longkanker het aan zichzelf te danken hebben en is het nodig dat
de Stichting
Longkanker daar
een campagne tegen moet opstarten? En gaat dat helpen?
Een nieuwe golf wreedheid en domheid
Het
lijkt me goed om eerst eens te kijken wat er aan de hand is. De
geschiedenis laat ons zien dat wreedheid, domheid en een gebrek aan
empathie beslist niet alleen kenmerkend is voor onze tijd. Toch lijkt
me dat er sprake is van een patroon. Een samenloop van krachten die
alles te maken hebben met onze neoliberale, meritocratische
samenleving: hierin staan de waarden eigen keus, eigen
verantwoordelijkheid en eigen verdienste centraal. Dit betekent dat
de invloed van sekse, kleur en klasse het liefst ontkend worden, want
iedereen heeft immers gelijke kansen, toch?
Dat
niet iedereen evenveel mazzel heeft gehad in het leven is dan een
spelbreker van jewelste, dus dat zien we liever niet. Roken en
overgewicht worden liever niet gezien als een gevolg van lagere
sociale klasse, armoede en stress, of van een op totale verslaving
uit zijnde voedings- en tabaksindustrie. Mensen hebben geen pech
meer, omstandigheden zijn geen excuus en wie nog durft te mekkeren
over een slechte jeugd neemt zijn eigen verantwoordelijkheid niet
serieus. Nee: deze mensen zijn zelf schuldig en kosten de
samenleving, óns, alleen maar geld.
Welk probleem lossen we hiermee op?
Want
wat gebeurt hier? Als je goed kijkt, zie je dat elke keer dat een
bepaalde groep mensen worden uitgesloten van onze empathie, ons
medegevoel, door hun situatie te herdefiniëren als verwijtbaar,
eigen schuld, een gebrek aan moraal. Die luie Grieken verdienen onze
steun niet, ze moeten maar eens werken in plaats van in de schaduw
hangen. Dat de werkloosheid daar
oploopt tot vijftig procent, dat kinderen in armoede opgroeien, dat
hypotheken onder water staan, ach, tja. Het lijkt heel prettig om je
af te sluiten van anderman’s (vrouws) leed. We hoeven niet meer mee
te lijden én we kunnen geloven dat ons geluk te danken is aan onze
eigen superioriteit, je weet wel: meritocratie, eigen verdienste,
eigen keus, eigen verantwoordelijkheid. Het leven is toch maakbaar?
Een vriend van me heeft alvleesklierkanker en vertelde dat sommige
mensen bijna teleurgesteld reageren als hij zegt dat hij nooit heeft
gerookt. Dat zo’n ziekte je ook zomaar kan overkomen, past niet in
hun maakbaarheidsdenken.
Als
mens zijn we sociale dieren. We worden geboren met empathie, die
nodig is om sociaal te kunnen leren en functioneren. Daarbij maken we
voortdurend onderscheid: wie hoort bij ons en wie is de vijand, de
ander? Sociale uitsluiting, via de definities van de situaties uit de
voorbeelden hierboven, is een actief proces van ont-empatisering. Zo
hoeven we de pijn van anderen niet te voelen: ze verdienen het,
hebben er zelf om gevraagd. We kunnen opgelucht verder met leven.
Het
ont-empatiseren lost wel degelijk een conflict op, namelijk de
spanning tussen je eigen neiging tot empathie en een wereld waarin
pech en geluk ongelijk verdeeld zijn. Met het uitbannen van dat
gevoel is de orde hersteld: de pech is eigen schuld, daar hoeven we
geen medelijden voor te voelen.
De
definities zijn niet bedoeld om problemen op te lossen, maar als
excuus om juist onze handen ervan af te trekken. Het gaat niet meer
om helpen, maar om het legitimeren van onze eigen houding van
uitsluiting. De afwijzende arts zal zijn handen van de patiënt
willen aftrekken, mensen met overgewicht durven nauwelijks meer op
het strand te zitten, zieken krijgen verwijten in plaats van
compassie, en Hans de Boer hoeft zijn achterban, de werkgevers, niet
tot de orde te roepen.
Een pleidooi voor empathie
Wie
is gebaat bij dit gedrag? Je zou zeggen: wijzelf, maar dat is schijn.
De keerzijde van deze houding is dat daarmee de druk in de
samenleving toeneemt. De onveiligheid, de dreiging om zelf ook
uitgesloten te worden, raakt ook jezelf. We moéten presteren, slank
zijn, gezond leven, hard werken, succesvol zijn, want de afwijzing
zit ons op de hielen. Steeds meer mensen bezwijken onder de hoge druk
en zitten thuis met burn-out of psychische klachten. En denken
vervolgens dat het aan hun eigen falen ligt.
We
lossen dus niets op. Voor onszelf niet, en zeker niet voor de
buitengesloten ander. Dus, mochten jullie iets over Griekenland
willen zeggen (of in alle andere bovengenoemde voorbeelden):
verplaats je eerst eens in de situatie van de ander en vraag je af of
je zou willen ruilen. Als het antwoord nee is, dan weet je waar het
fout gegaan is en wat je te doen staat. Mededogen is zoveel fijner
voor de gever en de ontvanger. Probeer het, je kunt het!
Fijne
vakantie!
Mieke
van Stigt
Jammer ook, dat van Stigt niet wijst op de reguliere media organen, die dapper meedoen aan het met de vieze vingers wijzen naar de 'eigen verantwoordelijkheid' en het promoten van het ijskoude inhumane neoliberale beleid, dat wordt uitgedragen door o.a. het waardeloze schoftenkabinet Rutte 2......
Voor meer berichten n.a.v. het bovenstaande, klik op één van de labels, die u onder dit bericht terug kan vinden, dit geldt niet voor het label 'van Stigt'.
